dinsdag 3 februari 2015

Sjostakovitsj' horrorkwartet

In zijn 8e strijkkwartet jaat Sjostakovitsj je met een simpel ritme en aangehouden toon de stuipen op het lijf.


Bron: nl.wikipedia.org     
Een componist van filmmuziek weet als geen ander hoe hij met een paar welgemikte noten de sfeer kan beïnvloeden. Om zoiets als angst op te roepen zijn een aangehouden toon of simpel ritme vaak al genoeg. In de beroemde douchescène uit Hitchcock's Psycho is dat mooi te horen. Terwijl een vrouw met messteken door haar belager om het leven wordt gebracht, jaagt een ritme van schrille samenklanken je eens te meer de stuipen op het lijf.

Ook Dmitri Sjostakovitsj wist donders goed hoe je met spaarzame muzikale middelen een maximaal effect kon verkrijgen. Dat had hij in zijn tienerjaren geleerd, toen zijn vader plotseling overleed en hij opeens kostwinner werd. Een baantje als pianist in een naburige bioscoop - het was het tijdperk van de stomme film - bood uitkomst.

In het vierde deel van zijn 8e strijkkwartet vormt een ritme van slechts drie korte noten en een tegelijkertijd lang aangehouden toon de rode draad. Het ritme moet spijkerhard worden gespeeld, de toon daarentegen fluisterzacht. Simpeler kan muziek bijna niet zijn, zou je zo zeggen, maar
iemand met zwakke zenuwen kan het desondanks na een paar herhalingen dun door de broek gaan lopen.

Sjostakovitsj schreef het stuk in 1960, toen hij in Dresden was. Hij was onder de indruk van de in de oorlog platgebombardeerde stad, en schreef het kwartet "ter nagedachtenis aan de slachtoffers van fascisme en oorlog". Zo bezien was het niet eens zo gek dat men in de aangehouden toon een paar bommenwerpers hoorde, en in het ritme zoiets als luchtafweergeschut.

Maar Sjostakovitsj' noten hadden een dubbele bodem, zo bleek uit diens na zijn dood gepubliceerde memoires. Dat krijg je met zo'n genadeloze recensent als Josef Stalin: om aan de vriesdood in Siberië te ontsnappen - goede muziek moest in zijn ogen de werkende meute opbeuren - wil je de waarheid nogal eens verdoezelen. 

In werkelijkheid werd de Rus in die tijd gedwongen lid te worden van de communistische partij, want voor een beetje propaganda konden ze zijn beroemde kop best gebruiken. Hij peinsde er niet over om de schoothond van een stelletje beulen te worden, dacht aan zelfmoord, en schreef zijn muzikale testament.

Omdat een wilsbeschikking zonder handtekening niets voorstelt vormde hij van zijn initialen (D.Sch.) een melodie van 4 tonen (D-Es-C-H), en verspreidde die over alle delen. Tussendoor keek hij terug op zijn leven met allerlei citaten van hemzelf. Het lugubere vierde deel kon weleens teruggaan naar 1936, toen zijn muziek voor het eerst in de ban werd gedaan, en hij in zijn hoofd reeds het meedogenloze gebons van het arrestatieteam op de deur meende te horen. Hitchcock zou een moord doen voor zo'n prachtige horrormuziek.

Gepubliceerd in Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad d.d. 06-11-2014

Geen opmerkingen:

Een reactie posten