Decoderen a.u.b.

Verstopte Gustav Mahler in het langzame deel van zijn 4e symfonie een verborgen code? Zelf wilde hij er niet al te veel over vertellen. 

Bron: golfbrekers.be                              

Een componist vertelt niet graag waar zijn muziek over gaat. Ga maar luisteren, zo luidt zijn devies, dan weet je genoeg. Gustav Mahler deed daar grif aan mee. Hoewel de Oostenrijker zijn publiek kon overvoeren met zijn zielenroerselen - in 's mans symfonieën buitelen de melodieën met bosjes over elkaar heen - vertikte hij het om er al te veel over te zeggen. Dat zou alleen maar verwarring scheppen, was zijn ervaring. Nu zijn wij de laatsten om te roepen dat woorden meer zeggen dan muziek, maar af en toe een welgemikte hint had geen kwaad gekund: bij zo'n breedvoerige notenbrij willen we ook graag het naadje van de kous weten.

Mahlers 4e symfonie eindigt met een eenvoudig lied voor sopraan en orkest. Een unicum, want het publiek verwachtte in die tijd - rond 1900 - nog een groot, heroïsch stuk als afsluiting. In het lied wordt een beschrijving gegeven van het hiernamaals door de ogen van een kind: engeltjes bakken brood, en de heilige Martha gooit nog een visje in de pan.

Aan dat onschuldige tafereel gaat een onweerstaanbaar mooi langzaam deel vooraf, waarin volgens Mahlers spaarzame commentaar een muzikale beschrijving wordt gegeven van het gezicht van zijn moeder: hoe zij door haar tranen heen toch steeds naar hem lachte (het arme mens baarde veertien kinderen waarvan er acht op jonge leeftijd stierven). Hij vertaalde het naar twee uitgebreide thema's die om en om gevarieerd worden: het eerste is vredig en warm en wordt gespeeld door de strijkers, het tweede treurt en is voor de hobo.

Die wordt echter al rap onderbroken door de strijkers, die een stijgende wijs spelen die begint met een trapje en daarna een sprongetje, alsof je bij de melodie van Vader Jacob na Ja opeens een duik omhoog maakt. Dit stukje wordt meteen een paar keer herhaald, waarbij het sprongetje steeds hoger klinkt, vergelijkbaar met iemand die op een trampoline springt en gaandeweg steeds meer zelfvertrouwen krijgt. Het wordt één lange, gepassioneerde lijn, en het gekke is dat Mahler soortgelijke melodieën ook al van stal haalde in zijn voorgaande symfonieën, en dan steeds op momenten dat het verhaal een bruggetje maakt naar de hemel. Het lijkt wel een code.

Wie goed oplet hoort dat het deel ook eindigt met deze melodie. Bracht Mahler zijn moeder naar het paradijs? Zeker weten doen we het niet, maar het is toch al meer dan hij zelf wilde vertellen.

Gepubliceerd in Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad d.d. 08-10-2014