In zijn Quatuor pour la fin du temps wilde Olivier Messiaen de muziek de suggestie van oneindigheid geven.
Wie de markt op het gebied van zenmeditatie afstruint komt soms de meest dwarse exemplaren tegen. Zo zagen we ergens de titel Zen door de ogen van een kat voorbijkomen, waarin, lezen we op de achterflap, een viervoeter tot zenmeester wordt verklaard. Zoiets opent vast nieuwe vergezichten, zullen we maar zeggen, net zoals de cursus Zenmeditatie tussen paarden in de natuur, die we speurend op het web tegenkwamen. Zoekers van de oneindigheid zijn net mensen.
Een componist die zijn muziek de suggestie van oneindigheid wilde geven was Olivier Messiaen (1908-1992), een Fransoos – grote bril, zwarte baret – die sowieso een brede horizon had. Hield zich bezig met theologie, rituele kunst, onderzocht ritmes bij het oude hindoeïsme, en ontwikkelde zich tot vogelaar eerste klas, althans wat hun gefluit aanging. Dat laatste was voor hem een serieuze aangelegenheid: hij was ervan overtuigd dat vogels de beste componisten zijn. Menig partituur van de man veranderde dan ook in een volière.
In 1940 componeerde deze katholieke klankkunstenaar – hij was zo gelovig als de pest – het adembenemend prachtige Quatuor pour la fin du temps (Kwartet voor het einde der tijden), een 8-delig stuk waarvan de ontstaansgeschiedenis een ongehoorde mix is van drama en heroïek. Want geschreven in een krijgsgevangenkamp, waar hij tussen de medegevangenen een klarinettist, violist en cellist aantrof – zelf schoof hij achter de piano. Het stuk ging een jaar later in datzelfde kamp in première. Buiten, in de stromende regen, met kapotte instrumenten, honger in je maag, en angst in je ogen. Hoeveel veerkracht kan een mens hebben.
Liefhebbers van getjilp komen meteen aan hun trekken in het eerste deel, een soort van inleiding waarin het heelal, of, zo u wil, de hemel wordt beschreven. Tenminste, dat doet de titel – Liturgie de cristal – vermoeden (Messiaen had patent op verbeeldingsrijke titels). Klarinet en viool imiteren vogelgezang, de rest lijkt zijn eigen gang te gaan – binnen de lijntjes kleuren was hopeloos uit de mode in de twintigste eeuw.
Maar net zoals alles door elkaar krioelt in deel 1, zo overzichtelijk zijn de delen 5 (Lofzang op de eeuwigheid van Jezus), en 8 (Lofzang op de onsterfelijkheid van Jezus). Het een is voor cello en piano, het ander voor viool en piano, waarbij de laatste zich beperkt tot samenklanken, en de respectievelijke strijkers ellenlange lijnen uit hun snaren trekken. Bij beide stukken is het tempo zo traag dat het wel lijkt alsof de tijd stil staat. Het gekke is nu dat de muziek, hoewel in slow-motion, de aanzuigende werking heeft van een draaikolk.
Zoiets is moeilijk uit te leggen, althans niet in dit kleine stukje. Misschien wordt het tijd voor een boek met de titel Zen op muziek van Messiaen.
Gepubliceerd op 18 september 2020 in Dagblad De Limburger
Geen opmerkingen:
Een reactie posten